Zwalczanie pleśniakowca lśniącego w fermach drobiarskich

You are currently viewing Zwalczanie pleśniakowca lśniącego w fermach drobiarskich

Biologia, szkodliwość i zwalczanie pleśniakowca lśniącego w fermach drobiarskich

Pleśniakowiec lśniący (Alphitobius diaperinus Panzer = A. piceus Herbst.), zwany też czarnym chrząszczem ściółkowym, przebywał w krajach tropikalnych. Zamieszkiwał w glebie, pod korzeniami, w ściółce leśnej, w butwiejących resztkach roślinnych (słoma, kukurydza), pod korą drzew, w norach gryzoni i w gniazdach ptaków, gdzie żywił się resztkami organicznymi pochodzenia roślinnego lub zwierzęcego. Z paszą importowaną z krajów tropikalnych przedostał się do Stanów Zjednoczonych, gdzie w latach pięćdziesiątych XX w. stał się poważnym problemem dla producentów brojlerów. Do Europy szkodnik został zawleczony w latach 60-tych z przywożoną paszą. Od 80. lat XX w. masowo występuje w polskich fermach drobiu, szczególnie w brojlerniach.

Biologia pleśniakowca lśniącego

Chrząszcz pleśniakowca lśniącego ma długość 5,5-7,0 mm. Jest w zarysie podłużnie owalny, barwy brązowoczarnej, lśniący. Samce są nieco mniejsze od samic. Chrząszcz ma małą głowę, wciągniętą w tułów aż do nasady oczu. Aparat gębowy, czułki i odnóża są czerwonobrązowe. Czułki są długości przedplecza, delikatnie owłosione i składają się z 11 członów. Ostatnie człony są nieco rozszerzone. Pokrywy i przedplecze są delikatnie punktowane. Skrzydła lotne są dobrze rozwinięte, ale są rzadko używane do latania.

Samice przyklejają jaja do substratu lub produktów przy pomocy klejącej wydzieliny. Jaja są drobne, 1,4 mm x 0,7 mm, okryte przeźroczystą, cienką i delikatną osłonką jajową, przez którą widać mlecznobiałe żółtko. Pod koniec rozwoju embrionalnego przez osłonkę można dostrzec plamki oczne larwy.

Po opuszczeniu osłonek jajowych larwa pierwszego stadium (L1) jest barwy perłowobiałej, długości 1,5 mm. Jest ona bardzo aktywna. Linieje w następne stadium larwalne (L2), w którym już ma intensywnie złociste zabarwienie. Larwa L3 jest ciemno żółtobrązowa. W zależności od warunków bytowania, larwy linieją 6-11 razy. Zwykle im niższa temperatura w czasie rozwoju, tym więcej linień. Dorosła larwa jest długości 9-12 mm i podobna jest do larw sprężykowatych zwanych drutowcami. Głowa jej jest wyraźnie wyodrębniona i ciemna, reszta ciała jest żółtobrązowa.

Poczwarka jest początkowo biało-kremowa, po czym ciemnieje i staje się żółto-brązowa, długości około 5 mm. Na bocznych płytkach odwłokowych ma charakterystyczne szczecinki, pomocne przy oznaczaniu gatunku. Niepokojona poczwarka porusza końcem odwłoka.

Samica składa jaja pojedynczo lub w złożach po 14-20 jaj (czasem nawet do 50 jaj), w miejscach dobrze zamaskowanych, w szczeliny i szpary w ścianach i podłogach lub do wewnątrz kawałków słomy ściółkowej. W ciągu życia samica może złożyć ponad 2000 jaj, ale najczęściej 200-400 jaj. Rozwój embrionalny trwa 3,3 dnia w temperaturze 32-38°C i 9,7 dnia w temperaturze 15,6°C. W temperaturze wahającej się od 15,5 do 21°C stadium jaja trwa 4,3 dnia. Poniżej temperatury 10°C rozwój jaj jest zahamowany.

Stadia larwalne trwają 48,5 dnia w temperaturze 15,5-21°C, a w temperaturach wyższych – krócej. W temperaturze 30°C i przy wilgotności względnej powietrza 35-45% larwy kończą rozwój już po 34 dniach.

Z poczwarek po 5-7 dniach pojawiają się dorosłe chrząszcze. Zawsze jest więcej samic niż samców, a stosunek liczebności płci wynosi 2,25:1 (liczba samic do liczby samców). Po opuszczeniu osłonek poczwarkowych, chrząszcze nie są zabarwione, nie odżywiają się i nie kopulują. Po 3 dniach są już dojrzałe płciowo, a pierwsze jaja składają samice po 11 dniach.

Rozwój całego pokolenia jest regulowany przez temperaturę otoczenia i przez wilgotność substratu. Optymalnymi warunkami dla rozwoju pleśniakowca są: temperatura 32°C, 15% wilgotność produktu i odpowiedni pokarm. Warunki takie szkodnik ma zapewnione w brojlerni. Wtedy chrząszcze kończą rozwój po 45,6 dniach. W temperaturze wahającej się w granicach 15,5-21°C rozwój pokolenia trwa 70,5 dnia i jest wówczas więcej stadiów larwalnych. Chrząszcze żyją ponad 400 dni.

Pleśniakowiec lśniący zasiedla czasem magazyny i spiżarnie, w których przechowywana jest mąka, kasze, ziarno zbóż, pasze i żeruje w pleśniejących produktach, zaniedbanych i zapomnianych. W magazynach bardzo rzadko występuje masowo, stąd jego znaczenie w przechowalnictwie jest małe, a jeśli się tam pojawia, oznacza to, że warunki przechowywania produktów są fatalne.

Od lat pięćdziesiątych zaczęły się pojawiać pierwsze informacje o licznym wystąpieniu pleśniakowca lśniącego w kurnikach dla brojlerów i indyków we wschodniej części Stanów Zjednoczonych. W 1967 roku występowały już we wszystkich badanych kurnikach w Arkansas i w 39% w brojlerniach wschodniego wybrzeża stanu Maryland. W tym samym roku pleśniakowca stwierdzono w kurnikach w Idaho. Już w 1960 roku został znaleziony w paszy sprowadzonej do Europy Zachodniej. W Polsce do końca lat siedemdziesiątych spotykany był sporadycznie. Liczebność pleśniakowca lśniącego w polskich fermach drobiarskich gwałtownie wzrosła pod koniec lat osiemdziesiątych. Obecnie występuje masowo w brojlerniach, zwłaszcza w wychowalniach, gdzie znajduje optymalne warunki do rozmnażania się i rozwoju. Larwy i chrząszcze pleśniakowca zasiedlają ściółkę i szpary ścian. W okolicach Szczecina i Starogardu znaleziono do 5000 osobników szkodnika na 1 m2 w ściółce pod karmnikami drobiu.

Szkodliwość pleśniakowca lśniącego

Pleśniakowiec lśniący jest chrząszczem wszystkożernym. Preferuje produkty żywnościowe pochodzenia roślinnego i zwierzęcego, gdy są zatęchłe, spleśniałe, psujące się lub rozkładające. Żeruje w przechowywanych mieszankach paszowych dla drobiu, często gromadzi się wokół poideł i karmideł, gdzie żywi się rozrzuconą paszą w ściółce, szczególnie w jej lekko wilgotnej warstwie. Larwy i osobniki dorosłe pleśniakowca mają mocne żuwaczki. W okresie, gdy brakuje pożywienia, odbywają wędrówki w poszukiwaniu pokarmu i wtedy mogą niszczyć konstrukcje kurnika, np. elementy drewniane, polistyrenowe warstwy ocieplające, naruszony tynk. Obniżają właściwości termoizolacyjne kurnika nawet o 30%, szczególnie wtedy, gdy larwy wyszukują miejsc do przepoczwarczenia się.

Mogą też stanowić poważne zagrożenie dla zdrowia ludzi, jeśli nawóz kurzy jest przeznaczany na pola w pobliżu mieszkań ludzkich. Opuszczają stosy kurzaku, jeśli temperatura obniży się poniżej wartości optymalnej. Ponieważ mają zdolność do latania, nocą mogą przelecieć na odległość około 1,5 km. Część chrząszczy może powrócić do kurnika, jeśli kurzak został zgromadzony w pobliżu obiektu.

Pleśniakowiec wgryza się w ciało martwych i schorowanych kurcząt, gdzie żeruje pod skórą. Wielokrotnie larwy i chrząszcze były znajdowane w organach wewnętrznych martwych kur. Ponad 30% kurcząt martwych z powodu białaczki miało pod skórą larwy i dorosłe pleśniakowce; doliczono się nawet do 25 owadów w ciele kurczaka.

Gdy w kurniku czy indycznikach jest sucho, wtedy pleśniakowiec gryzie skórę odpoczywających na ściółce kurcząt. Kurczęta są w ciągłym ruchu, nie odpoczywają nocą, a wyczerpane mają słabe przyrosty masy ciała.

Pleśniakowiec lśniący zjada też larwy i osobniki dorosłe mączlika młynarka. Może niepokoić zwierzęta znacznie większe od siebie. Nawet żmije wrzucone do pojemnika z licznymi larwami i chrząszczami pleśniakowca były atakowane przez owady, które wchodziły im przez jamę gębową do przewodu pokarmowego i od środka przegryzały dziury wychodząc następnie na zewnątrz. W ten sposób torowały drogę wejścia innym osobnikom. Po 45 minutach żmije były martwe, a po 12 godzinach zostały z nich tylko szkielety.

Duża szkodliwość pleśniakowca lśniącego w hodowli drobiu wynika nie tylko z tego, że chrząszcz ten zjada i zanieczyszcza mieszanki pasz drobiowych i niepokoi drób. Szkodnik jest nosicielem (wektorem) wielu groźnych chorób drobiu. W kurnikach, w których padły kurczęta porażone białaczką, ściółka roiła się od larw i chrząszczy pleśniakowca. Doświadczalnie udowodniono, że szkodnik roznosi wirusy z grupy Herpesvirus wywołujące chorobę Mareka i białaczki drobiu. Larwy i dorosłe pleśniakowce żerują na odchodach, w tym na odchodach chorych kurcząt i ptaków padłych z powodu białaczki. Zarażają się wtedy wirusem. Wraz ze wzrostem larw, stopień ich zakażenia wzrasta. Po przepoczwarczeniu, dorosłe pleśniakowce też są zdolne do przenoszenia wirusa białaczki, gdy są zjadane przez kurczęta. W ten sposób czynnik chorobotwórczy może być utrzymywany w kurniku przez dłuższy czas. Dotyczy to nie tylko wirusa z grupy Herpesvirus, lecz także innych mikroorganizmów chorobotwórczych jak Salmonella thompsoni, S. typhimurium, Escherichia coli, a także Bacillus, Micrococcus i Streptococcus, a także sprawców choroby Gumboro. Pleśniakowce są też żywicielami pośrednimi wielu pasożytów, np. są rezerwuarem oocyst kokcydiów (Eimeria sp.) i larw tasiemców Choanotaenia i Raillietina. Ponadto, w ciele larw kumuluje się rakotwórcza mykotoksyna F-2 wytwarzana przez grzyb Fusarium roseum.

Drób zakaża się patogenami podczas zjadania zainfekowanych larw lub osobników dorosłych. Owady zakażone niektórymi patogenami mogą przez dłuższy czas stanowić źródło infekcji. W ciągu pierwszych 10 dni życia brojler kurzy może zjeść nawet 450 larw, a indyk zjada około 200 larw, nawet przy stałej obecności karmy w karmnikach. Ptaki, które żywią się larwami i osobnikami dorosłymi szkodnika, zwykle mają słabe przyrosty masy ciała. Obserwuje się często zwiększoną ich śmiertelność.

Zwalczanie pleśniakowca lśniącego

Szkodliwość pleśniakowca lśniącego w przemysłowej produkcji drobiu w Polsce jest dużym problemem od dawna, ale dopiero w ostatnich latach wypracowaliśmy dość skuteczne metody jego zwalczania w fermach drobiowych.

Pleśniakowiec lśniący jest rozwlekany po kraju w paszach dla drobiu. Porażoną paszę należy gazować fosforowodorem w gazoszczelnych magazynach lub komorach. Zabiegi z zastosowaniem fumigantów, które są bardzo silnymi truciznami dla ludzi i zwierząt (dawniej – I klasa toksyczności), przeprowadzają tylko wyspecjalizowane i odpowiednio przeszkolone ekipy, których pracownicy z wynikiem pozytywnym ukończyli szkolenie nt. “Stosowanie środków ochrony roślin metodą fumigacji”.

Stosowanie fumigantów w pomieszczeniach przeznaczonych do hodowli drobiu jest często niemożliwe z powodu niskiej gazoszczelności tych obiektów. W pomieszczeniach tych zalecane są zabiegi opryskowe z zastosowaniem insektycydów fosforoorganicznych, pyretroidowych i regulatorów wzrostu owadów, ale tylko wtedy, gdy jest przerwa w produkcji. Zwalczane są larwy i osobniki dorosłe szkodnika następującymi insektycydami, których owadobójcze oddziaływanie wzajemnie uzupełnia się: Solfac WP 10 i Baycidal WP 25.

Preparat Solfac WP 10 jest pyretroidem, którego substancję aktywną jest cyflutryna, działająca na szkodniki kontaktowo. Jest to proszek rozpuszczalny w wodzie; cieczą roboczą (20 g preparatu na 10 l wody) należy spryskać ściany (100 ml cieczy roboczej na 1 m2), po których rozchodzą się larwy i dorosłe pleśniakowca lśniącego. Preparat niszczy jednocześnie inne owady występujące w fermie drobiarskiej, m. in. muchę domową.

Preparat Baycidal WP 25 jest proszkiem rozpuszczalnym w wodzie i zawiera triflumuron jako substancją czynną, która należy do tzw. regulatorów wzrostu owadów. Jest to silny środek larwobójczy o niskiej toksyczności dla zwierząt wyższych, w tym dla drobiu. Preparat ten nie jest skuteczny przeciwko dorosłym chrząszczom pleśniakowca; niszczy tylko larwy. Ciecz roboczą należy rozprowadzić na powierzchnię ściółki bezpośrednio po położeniu jej w budynku fermy, tuż przed wprowadzeniem nowego stada.

Chemiczne zabiegi opryskowe nie prowadzą do całkowitego wyniszczenia populacji pleśniakowca lśniącego w brojlerni, gdyż insektycydy nie zawsze docierają do miejsc, w których szkodniki znajdują kryjówki (np. do szczelin w ścianie). Nieliczne osobniki przeżywają zabiegi i po 3 pokoleniach (tj. po 4-5 miesiącach) w brojlerni ponownie stwierdza się bardzo silne porażenie.

Powyższe obserwacje zostały potwierdzone doświadczeniami przeprowadzonymi w obiekcie o wymiarach 100 m x 12 m x 3 m, położonym w gminie Bedno. Właściciel kurnika nie znał szkodliwości pleśniakowca lśniącego i go nie zwalczał, więc szkodnik wystąpił plagowo.

Przed zabiegiem zwalczania pleśniakowca lśniącego określono orientacyjnie liczebność szkodnika. Wynosiła ona średnio 2500 osobników dorosłych na 1 m2. Chrząszcze pleśniakowca lśniącego nie były rozmieszczone równomiernie w obiekcie; największą ich liczebność stwierdzono przy karmnikach.

Zabiegi opryskowe insektycydami wykonano po wyprowadzeniu stada z brojlerni, a przed wprowadzeniem nowego stada. Przed zabiegami dezynsekcyjnymi wykonano zabieg preparatem dezynfekcyjnym.

Zabiegi zwalczania pleśniakowca lśniącego przeprowadzono za pomocą opryskiwacza plecakowego z dyszą roboczą 1 mm. Preparat zawierający cyflutrynę (10%) został naniesiony na ściany do momentu ich zwilżenia, zaś ściółka była opryskiwana preparatem zawierającym triflumuron do momentu jej zwilżenia. Preparat zawierający cyflutrynę zastosowano na powierzchni 700 m2 ścian, natomiast 1200 m2 powierzchni ściółki opryskano preparatem zawierającym triflumuron. Preparaty stosowano zgodnie z programem zwalczania pleśniakowca lśniącego opracowanego przez firmę Bayer i według zaleceń podanych w etykiecie produktów biobójczych.

Pod koniec cyklu tuczu (po 2 miesiącach) ponownie sprawdzono liczebność pleśniakowca lśniącego w obiekcie. Wynosiła ona średnio 350 osobników dorosłych szkodnika na 1 m2, tj. o około 86% mniej niż przed próbą jego zwalczania.

Uzyskane wyniki pozwoliły na postawienie następujących wniosków:

  1. Zabieg zwalczania osobników dorosłych pleśniakowca lśniącego preparatem zawierającym cyflutrynę i larw preparatem zawierającym triflumuron był bardzo skuteczny. Obniżono liczebność szkodnika w brojlerni o 86%.
  2. Chemiczne zabiegi opryskowe preparatami zawierającymi cyflutrynę i triflumuron nie doprowadziły do całkowitego wyniszczenia populacji pleśniakowca w brojlerni. Insektycydy nie zawsze docierają do miejsc, w których szkodniki znajdują kryjówki (np. do głębokich szczelin w ścianie). Część osobników przeżyło zabieg i dlatego po 2 miesiącach w brojlerni ponownie stwierdzono szkodnika w brojlerni.
  3. Całkowite wyniszczenie szkodnika można osiągnąć po kilkukrotnym zwalczaniu szkodnika według programu zwalczania pleśniakowca lśniącego opracowanego przez firmę Bayer. Wyżej opisane zabiegi należy powtarzać zawsze, gdy likwidowane jest stado.

Również dobre wyniki w zwalczaniu szkodnika można osiągnąć stosując zabieg zadymiania pustych pomieszczeń. Do zabiegu potrzebny jest generator dymu, np. świece Actellic 20 FU, których substancją aktywną jest pirymifos metylowy (insektycyd fosforoorganiczny). Przed zabiegiem należy usunąć kurzak i starą ściółkę, dokładnie oczyścić pomieszczenia i je uszczelnić, po czym zamknąć wywietrzniki, okna i drzwi. Wiedząc, że jedna świeca wystarcza do zadymienia 400-500 m3 obiektu, należy obliczyć liczbę potrzebnych świec. Świece Actellic 20 FU należy tak rozmieścić w pomieszczeniu, aby dym rozchodził się po całym obiekcie. Gdy w kurniku jest podłoga drewniana, świece należy ustawić na cegle lub dachówce. Zapalanie świec należy rozpocząć od najdalszego końca obiektu zbliżając się do wyjścia. Zapalnik tli się około 10 sekund zanim nastąpi wydzielanie się środka. Nie należy wdychać dymu zawierającego substancję aktywną preparatu, dlatego zaleca się szybkie opuszczenie odymianego obiektu. Odymiany kurnik należy zamknąć na 24 godziny. Przed ponownym przystąpieniem do pracy w traktowanych pomieszczeniach należy je wietrzyć co najmniej 3 godziny.

Szkodnik bardzo szybko tworzy rasy odporne na często stosowane insektycydy. W Wielkiej Brytanii stwierdzono rasę odporną na iodofenfos. W Stanach Zjednoczonych stwierdzono przypadki odporności larw i osobników dorosłych pleśniakowca lśniącego na cyflutrynę i tetrachlorvinphos. W związku z tym należy wdrożyć do praktyki niechemiczne metody zwalczania pleśniakowca lśniącego, wśród których metody higieniczne, fizyczne i biologiczne mogą znaleźć szerokie zastosowanie.

Jeśli jest to możliwe, w chłodne dni należy z pustych pomieszczeń hodowlanych usunąć nawóz i ściółkę, a obiekt dokładnie wymrozić (-5oC) przez tydzień lub dłużej. Zginą wówczas wszystkie stadia rozwojowe i osobniki dorosłe pleśniakowca. Można też zastosować ogrzewanie pomieszczeń do >48oC i temperaturę utrzymać przez 10-12 godzin.

Aby zapobiec powstaniu licznej populacji szkodnika należy często usuwać kurzak i wymieniać ściółkę.

Różne są materiały izolacyjne i wśród nich należy wybrać takie, które są odporne na uszkodzenia powodowane przez larwy pleśniakowca. W ten sposób ograniczając do minimum miejsca, w których szkodnik może się przepoczwarczyć, uniemożliwiamy mu gwałtowny wzrost liczebności w kurniku.

W biologicznej metodzie zwalczania szkodników wykorzystuje się wrogów naturalnych szkodników: mikroorganizmy chorobotwórcze, pasożyty i drapieżce. Zanim jednak zostaną sformułowane i wdrożone do praktyki zalecenia zwalczania pleśniakowca z zastosowaniem jego patogenów i pasożytów, należy przeprowadzić szczegółowe badania nad metodą i przeprowadzić praktyczne próby z grzybami i nicieniami owadobójczymi w fermach drobiarskich. Badania w tym kierunku prowadzone są również w Polsce.